Geçmiş dönemlerde ebeveynlik çok basit bir kavramdı. Olduğu gibi, çocuğu olan ebeveyn oluyordu yoksa değildi. Daha sonra bu durum araştırmalarla değişim göstermeye başladı. Bakım verenlerin tutumları, kurulan ilişki, disiplin ve büyütme şekillerinin çocukların gelişimleri üzerinde önemli bir etkisi olduğu ortaya çıkarak ebevenylik kavramı değişim göstermeye başladı. İlk olarak gelişim psikoloğu Dr. Diana Baumrind (1966) tarafından ebeveyn modeli ele alındı. Bu yaklaşımda “yetkili”, “otoriter” ve “İzin verici” ve daha sonra “ilgisiz ebeveyn” olarak dört ayrı kategoriye ayırmıştır.
Yetkili /Authoritative: Sıcak ve yakın ama belirgin kural ve sınırlar vardır. Çocukların belli sınırlamalar dâhilinde bağımsız olmaya cesaretlendirirler.
Otoriter/ Authoritarian: Yüksek kontrol davranışı gösterirler ve sıcaklıktan yoksundurlar.
İzin Verici/ Permissive: Çocuklarına karşı belli bir kural ve sınır belirlemede yetersiz kalırlar ve herhangi bir beklenti ve talepleri yoktur. Çocuklarına karşı sıcaktırlar.
İlgisiz: Çocuklarına karşı ne sıcak ne yakındırlar. Çocukların ihtiyaç, davranış ve seçimler konusunda ilgisizdirler.
Baumrind ve diğer aile araştırmacılar tarafından, çocukların ruhsal gelişiminde en sağlıklı yaklaşımın “yetkili” ebeveyn modeli olduğu belirtildi. Bu yaklaşımda ihtiyaç duyulduğunda olumlu sevgi ve aynı zamanda sınırlarında çizilmesinin çocuklar için dengeli bir model olduğu gösterildi. Daha sonra 1990 yıllarında “helikopter ebeveyn” terimi ortaya çıkarak ebeveynler üzerinde yoğun zaman ve maddi kaynak baskısı oluşturarak aynı zamanda ideal bir model olarak benimsendi. Bu modeldeki ebevenyler, çocuğun her olası eğitimden faydalanmasını, başarıya odaklanan, çocuklarını sürekli kontrol eden ve zorluklarla karşılaşmasını engellemektedirler. Araştırmalar, aşırı ilgilenmenin aslında çocuğun duygusal gelişimi ile olumlu ilişkilendirilirken bir diğer taraftan yüksek kaygı durumu ve başa çıkma becerilerinin olumsuz etkinlediğini de ortaya koymuştur.
Peki, “En İyi Ebeveyn Modeli” Hangisi?
Ebeveyn modelleri hakkında belirlenen kategoriler, yazılan kitaplar veya uzmanlar tarafından yürütülen teoriler ebeveynlere faydalı bilgiler ve yönlendirmeler vermektedir. Fakat belirtilen “en iyi” modeli aynı şekilde uygulamak her zaman doğru sonuca ulaşabileceğimizin anlamına gelmemektedir. Farklı yaş grupları, farklı gelişim gösteren çocuklar veya birden fazla bakım verenler dâhil edildiğinde en iyi ebeveyn modeli sizde aynı şekilde uygunluk göstermeyebilir. Bunun bilincinde olarak kendi modelinizi çocuğunuzu tanıyarak oluşturunuz. Burada asıl önemli olan kategorilere dakılmaktan çok dengeli ilerleyebilmektir. Her ebeveynin ortak isteği çocuklarının mutlu ve başarılı büyümeleridir. Bunu yaparken “en iyi olmak” yerine “yeterince iyi” olmayı hedefleyiniz. Bu yolu hedeflerken;
Kendi düşüncelerinizi çocuğunuza empoze etmek yerine onu dinleyiniz. Çocuğunuzu dinlemek bağımsız düşünmeyi ve eleştirel düşünmeyi teşvik edecektir.
Çocuğunuzun sorunlarını çözmek yerine potansiyel çözüm yollarını düşünmelerine teşvik ediniz.
Çocuğunuzun ilişkilerini veya iletişim şekillerini onun adına yönetmeyiniz.
Çocuğunuzun fikirlerine saygı duyunuz, onunda başkalarının fikirlerine saygı duymasına teşvik ediniz.
Çocuğunuzun eylemlerinin doğal sonuçlarından kaçmasına yardım etmeye çalışmayınız. Bununla yüzleşmesine izin veriniz. Örneğin, ödevini zamanında tamamlamadığı için çocuğun evde hasta kalmasına izin vermeyiniz.
